تمکین و عدم تمکین چیست؟
تمکین از نظر لغوی به معنای الزام است و در حقوق به معنی این است که اگر دو نفر به طور صحیح عقد نکاح بین آن ها واقع شود متعهد می شوند تا وظایف مشخص و معینی را در قبال یکدیگر انجام دهند. مواردی از این وظایف در قانون مدنی مشخص شده است. این وظایف را آثار نکاح نیز تلقی می کنند. یک مثال در این خصوص ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی است که مقرر می دارد: همین که نکاح به طور صحیح واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.
آن چه که در عرف مرسوم شده است تمکین در معنای انجام وظایف زن در برابر مرد است. به بیانی دیگر یعنی این که زن در مقابل شوهرش موظف به یک سری وظایفی است و باید برای رعایت حقوق شوهر این وظایف را ایفاء کند. در شرایطی که این وظایف متقابل ادا نشود عدم تمکین اتفاق می افتد.
انواع تمکین در حقوق مدنی
تمکین بر دو نوع متفاوت عام و خاص است. نوع عام به این معنا است که زن مکلف است در امور مربوط به خانواده از شوهرش اطاعت کند یعنی این که زن نمی تواند از اوامر شوهر سرپیچی کند و می توان گفت که مقصود اصلی از آن هماهنگ کردن تمام امور زن با مرد است. اما نوع خاص به معنای اطاعت زن از شوهر در روابط زناشویی است. به این معنا که عدم تن دادن زن به رابطه ی زناشویی با مرد از نظر قانونی آثاری را برای وی به همراه خواهد داشت.
معمولا در چنین مواردی دادخواست عدم تمکین از جانب مرد علیه زن به دادگاه با عنوان الزام به تمکین تقدیم می شود. در حقیقت امر اطاعت زن از مرد چه عام باشد و چه خاص تکلیفی بر عهده ی هر دو نفر است و باید آن را ادا کنند در غیر این صورت آثاری را به همراه خواهد داشت. در چنین شرایطی مرد می تواند دادخواست بدهد و زن نیز به سبب عسر و حرج از دادگاه تقاضای طلاق کند.
همچنین اگر زن بخواهد از دادگاه صالح پیگیری مطالبه ی نفقه اش از شوهر را تقاضا کند ابتدا می بایست این مسئله را ثابت کند که ناشزه نیست و عدم تمکین نکرده است. ناشزه در واقع کسی است که از شوهر خود تمکین نمی کند. در واقع فقط در صورت اطاعت زن است که شوهر مکلف به پرداخت نفقه است.
اثر عدم تمکین زن از شوهر
عدم تمکین زن از شوهر باعث می شود تا بر او عنوان ناشزه بار شود. مرد وقتی دادخواست الزام به تمکین را در صورت عدم تمکین زن به دادگاه تقدیم می کند باید عدم نشوز زن را ثابت کند. همان طور که گفتیم از نظر قانونی به زنی که ناشزه است نفقه تعلق نمی گیرد. هم چنین وقتی که مرد بخواهد دادخواست طلاق از زن ناشزه را بدهد در چنین شرایطی، شرط نصف شدن دارایی زن و مرد دیگر برقرار نخواهد بود.
آیا زن در هر شرایطی مکلف به اطاعت از مرد است؟
به این نکته توجه داشته باشید که اطاعت زن از شوهر زمانی ضروری است که اطاعت او باعث نشود تا دچار ضرر و زیان شود. در قانون مواردی پیش بینی شده اند که در شرایط خاص، عدم تمکین زن از شوهرش برای او پیامدی نخواهد داشت. برای مثال یکی از این موارد زمانی است اطاعت از مرد برای زن موجبات ضرر مالی، جانی یا حیثیتی را فراهم کند که عدم تمکین زن موجه و بدون پیامد های آتی برای وی خواهد بود.
یا شرایطی را در نظر بگیرید که مرد مهریه ی زن را پرداخت نکرده است در چنین شرایطی به موجب حق حبسی که برای زن ایجاد می شود وی می تواند تا زمان پرداخت مهریه از پیامد های عدم تمکین در امان باشد. البته در خصوص حق حبس باید این نکته را خاطر نشان کنیم که اگر زن حتی اطاعت عام از شوهر خود کرده باشد حق حبس اون از بین می رود.
نمونه های تمکین عام و خاص با مروری بر مواد قانون مدنی
ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی بیان می دارد که : زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. این مورد یکی از موارد اطاعت زن از شوهر به صورت عام است که در قانون به آن اشاره شده است.
هم چنین ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی هم عدم استحقاق دریافت نفقه برای زن ناشزه را پیش بینی کرده است و می گوید: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
بنابراین تمکین که از نظر لغوی به معنای الزام است وظایف متقابلی را برای زن و مرد در یک رابطه ی زوجیت ناشی از عقد ازدواج به وجود می آورد و عدم ایفای وظایف یا عدم اطاعت پیامد هایی را با خود به همراه خواهد داشت. هم چنین تمکین عام وظایف عام زوجیت را در بر می گیرد و نوع خاص آن وظایف رابطه ی زناشویی یا رابطه ی جنسی زوجین را شامل می شود. زن در صورت عدم تمکین از شوهر ناشزه تلقی شده و مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.
